Czy od słodyczy i innych wysoko przetworzonych produktów można się uzależnić tak samo, jak od nikotyny?

Gdybym zjadł pączka za każdym razem, kiedy słyszę, że łatwiej było rzucić palenie, niż słodycze, to pewnie teraz ważyłbym jakieś 15 kg więcej… Jednak nie tylko ja mam takie obserwacje, Ashley Gearhardt zajmująca się badaniem zjawiska “Uzależnienia od jedzenia” w artykule naukowym z 2023 roku ocenia, że wysoko przetworzona żywność może spełniać kryteria oznaczania jej, jako substancji uzależniającej, stosując te same normy, co dla wyrobów tytoniowych [1]. Potencjał uzależniający takiej żywności może być kluczowym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu kosztów zdrowia publicznego związanych ze środowiskiem żywnościowym, zdominowanym przez tanie, dostępne, mocno promowane i  sprzedawane wysoko przetworzone produkty spożywcze.

Słodycze i śmieciowe jedzenie powodują kompulsywne jedzenie (o czym pisałem tu), mają działanie psychoaktywne oraz silnie wzmacniają układ nagrody – dokładnie, jak wyroby tytoniowe [2]. Ponadto żywność taka powoduje ”głód psychiczny” i silną potrzebę sięgnięcia po nią, a te cechy są istotnym predyktorem uzależniającego używania [3].

Ashley Gearhardt, razem z zespołem jest też w trakcie badań interwencyjnych, na razie zdradza, że „w badaniu wstępnym, osoby odstawiające jedzenie słodyczy zgłaszają takie same objawy, jak dla odstawienia innych substancji. W wywiadach zaznaczyły, że najtrudniejsze były pierwsze 2-3 dni po zaprzestaniu jedzenia słodyczy”. Czekam z niecierpliwością na pełne wyniki tego badania, ponieważ moje obserwacje to za mało, aby się na tym opierać w publicznej debacie. 

„Rzucić palenie? To łatwe. Robiłem to tysiące razy” – Mark Twain

Przyjrzyjmy się przez chwilę palaczom. Okazuje się, że nawet sporadyczni palacze mogą doświadczać objawów odstawiennych, „głodu” nikotynowego oraz nawrotów, gdy próbują powstrzymać się od palenia. Niby niewiele wypalam, a jednak ciągnie…

Dowody sugerują, że trzy czwarte palaczy sporadycznych wraca do nałogu po wcześniejszej próbie rzucenia palenia. Obserwowani uczestnicy zgłaszali, że uzależnienie rozwinęło się już przy wypalaniu zaledwie 2 papierosów tygodniowo, zgłaszając trudności z odstawieniem palenia [4]. Przypomina mi to trochę wejście w cykl wiecznego odchudzania i tycia. Niezwykle podobne objawy odstawienne obserwujemy u osób uzależnionych od jedzenia. Obejmują one m.in bóle głowy, zmęczenie, drażliwość, nastroje depresyjne i niepokój [5]. 

Podejście elastyczne czy pełna abstynencja?

Jedna z uczestniczek programu, który prowadzimy razem z fundacją FitMIND, po zajęciach doznała olśnienia; zauważyła, że wcześniej jadła zero-jedynkowo albo była na diecie, albo jadła co popadnie, postanowiła od teraz jeść słodycze w sposób elastyczny. Skończyło się to 4 dniową ucztą, bez większej kontroli. Wewnętrzny głos podpowiadał, że skoro raz sobie pozwoliłam, to kolejnego dnia też mogę sięgnąć po słodycz – powiedziała. 

Współczesna terapia poznawczo-behawioralna zachęca do elastycznego odżywiania bez zakazywania sobie “ryzykownych” produktów spożywczych. Koncepcja uzależnienia od jedzenia i moja praktyka wskazuje jednak, że abstynencja czyli post od pewnych grup produktów może być pomocnym elementem leczenia osób z zachowaniami żywieniowymi podobnymi do uzależnień (np. z napadami objadania się). Sprawdza się przynajmniej na pierwszym etapie odzyskiwania kontroli nad swoimi zachowaniami żywieniowymi. Następnie, w momencie gdy uczestnicy odzyskają do siebie zaufanie na tyle, że są w stanie spróbować, zgodnie z teorią poznawczo-behawioralną, uczymy się stopniowego, okazjonalnego wprowadzania produktów “ryzykownych” do diety, np. w przypadku spotkań towarzyskich, czy innych okazji, aby nauczyć się obserwacji reakcji fizjologicznych, psychologicznych i emocjonalnych na te produkty.

Dzięki temu pacjenci uczą się obserwacji i kontroli oraz elastyczności. To odróżnia model FitMIND od stosowanych w grupach samopomocy, jak Anonimowi Jedzenioholicy, założenia pełnej abstynencji. 

Wydaje się, że czynnikiem decydującym jest dostępność produktów. Papierosy przeważnie nie leżą na talerzu w pokoju socjalnym, nie mamy ich w słoju czekając w recepcji, ani nie kupimy ich w automacie czekając w kolejce do urzędu. 

Drugim elementem ułatwiającym niepalenie jest też granica zachowania, wiemy bowiem kiedy weźmiemy dymka, a kiedy nie. Natomiast w przypadku jedzenia pojawiają się dylematy natury moralnej, gdzie jest ta granica? Czy garść daktyli to już porcja słodyczy? Czy domowy fit sernik złamie moje postanowienie abstynencji? Czy naleśniki na słodko nie kwalifikują się już do słodyczy? Na te pytania często rozmawiamy podczas programów grupowych. Z chęcią odpowiem na nie w innym wpisie. 

Podsumowując

Uzależnienie od nikotyny i od słodyczy ma wiele cech wspólnych jak kompulsywne używanie, działanie psychoaktywne, działanie wzmacniające układ nagrody, powodują “głód” oraz potrzebę używania. Zarówno próby zaprzestania palenia jak i zaprzestania jedzenia słodyczy wiążą się z częstymi nawrotami. W celach terapeutycznych stosuje się metodę abstynencji albo elastycznego podejścia. Natomiast razem z fundacją FitMIND stosujemy w programie FitMIND oba te podejścia zwiększając tym samym skuteczność. 

Natomiast chciałbym, aby wiedza z tego artykułu pomogła choć odrobinę zmniejszyć stygmatyzację osób, mających trudności z zaprzestaniem jedzenia słodkości i zwiększyć gotowość do poszukiwania wsparcia osób nawet subiektywnie uważających się za uzależnione od jedzenia pewnych grup produktów spożywczych. 

Zapraszam też na darmowe warsztaty Intensywnej Zmiany Nawyków Żywieniowych FitMIND . Termin sprawdź na stronie programu. Ilość miejsc mocno ograniczona.

Jeżeli jesteś specjalistom dietetykiem, psychologiem, terapeutą, coachem, pracujesz z ludźmi i chcesz nabyć umiejętności pracy nad zmianą nawyków żywieniowych to zapraszam Cię na Kurs Behawiorysty Nawyków Żywieniowych w modelu FitMIND

Źródła:

[1] Gearhardt AN, DiFeliceantonio AG. Highly processed foods can be considered addictive substances based on established scientific criteria. Addiction. 2023 Apr;118(4):589-598.

[2] US Department of Health and Human Services (USDHHS). Health Consequences of Smoking: Nicotine Addiction. A report of the Surgeon General 1988 Washington, DC: USDHHS, Office of Smoking and Health; 1988.

[3] West R, Cox S. The 1988 US Surgeon General’s report Nicotine Addiction: how well has it stood up to three more decades of research? Addiction. 2022;117(8):2346–2350.

[4] Bonder, R., Davis, C. Associations Between Food Addiction and Substance-Use Disorders: A Critical Overview of their Overlapping Patterns of Consumption. Curr Addict Rep 9, 326–333 (2022).

[5] Moubarac JC, Batal M, Louzada ML, Martinez Steele E, Monteiro CA. Consumption of ultra-processed foods predicts diet quality in Canada. Appetite. 2017;13:512–20. .